Vào 23 tháng chạp hàng năm sẽ diễn ra một ngày lễ quan trọng trước Tết Nguyên đán. Vào ngày này người Việt thường sắm lễ và thả cá chép vào để cúng tiễn ông Táo về trời.
1. Nguồn gốc
Táo quân có nguồn gốc từ ba vị thần Thổ Công, Thổ Địa, Thổ Kỳ của Lão giáo Trung Quốc nhưng được Việt thành sự tích “Hai ông một bà” là vị thần Đất, vị thần Nhà, vị thần Bếp núc.
Theo lời kể của dân gian, Thi Nhị có con chồng là Trọng Cao. Tuy ăn ở mặn nồng thắm thiết nhưng mãi không có con. Vì vậy, dần dà Trọng Cao hay kiếm chuyện dằn vặt vợ. Chỉ vì một chuyện nhỏ mà Cao gây thành chuyện lớn đánh Thi Nhị và đuổi đi.
Thi Nhị bỏ nhà lang thang đến xứ khác gặp được Phạm Lang và cả hai phải lòng nhau sau đó nên duyên vợ chồng. Về phận Trọng Cao, sau khi nguôi giận thì ân hận nhưng vợ đã bỏ đi xa Cao day dứt và lên đường kiếm vợ.
Sau nhiều ngày tìm kiếm, Trọng Cao hết tiền trở thành kẻ ăn xin ở dọc đường. Tình cờ, Trọng Cao ăn xin đúng nhà của Thị Nhi đúng lúc Phạm Lang đi vắng. Từ khi nhìn thấy người ăn xin Thi Nhị đã nhận ra chồng cũ, thương tình cũ nàng mời vào nhà nấu cơm mời Cao ăn. Đúng lúc, Phạm Lang trở về sợ chồng nghi kỵ bảo Trọng Cao trốn dưới đống rạ sau vườn.
Không may, đêm ấy Phạm Lang nổi lửa đốt đống rạ để lấy tro bón ruộng. Thấy lửa cháy, Thi Nhị lao vào đống lửa cứu chồng cũ, Phạm Lang thương vợ cũng nhảy vào theo khiến cả ba chìm trong đám lửa.
Thương tình 3 người sống có nghĩa có tình nên Ngọc Hoàng phong cho làm vua bếp. Theo đó, Phạm Lang là Thổ Công trông coi việc bếp, Trọng Cao là Thổ Địa trông coi việc nhà, còn người vợ là Thổ Kỳ trông coi việc chợ búa.
Hàng năm, đúng vào ngày 23 tháng Chạp, gia đình Việt thường làm mâm cơm cúng để tiễn Táo Quân lên chầu trời. Đây là Táo quân lên trời báo cáo tất cả việc làm tốt và chưa tốt của các gia đình.
2. Ý nghĩa
Theo quan niệm của người Việt, Táo quân không chỉ là vị thần cai quản mọi hoạt động của gia chủ mà còn là vị thần ngăn cản sự xâm phạm của ma quỷ, giữ yên bình cho gia chủ. Vì vậy phong tục cúng ông Táo mang ý nghĩa cầu mong sự ấm no, đủ đầy. Sau đó mới đến ý nghĩa thờ “thần Bếp” chuyện cai quản bếp núc.
Đặc biệt trong mâm cơm cúng, người Việt thường chuẩn bị thêm cá chép (khoảng 2-3 con) đựng trong chậu nước. Sau khi cúng trong, người dân sẽ đem thả phóng sinh ở sông, hồ. Việc chuẩn bị cá chép mang ý nghĩa chuẩn bị phương tiện để ông Táo cưỡi về trời.
