Đến với quần thể di tích đền Sóc, du khách sẽ cảm nhận được vẻ đẹp vừa cổ kính, vừa thơ mộng.
Đền Sóc nằm ở núi Sóc, xã Vệ Linh, Sóc Sơn, Hà Nội là quần thể di tích đền Sóc hiện nay gồm đền Trình, đền Mẫu, chùa Non Nước, chùa Đại Bi, đền Thượng, hòn đá Chồng, tượng đài Thánh Gióng và các lăng bia đá ghi lại lịch sử và lễ hội đền Sóc. Di tích vừa mang vẻ cổ kính, vừa thơ mộng, bốn mùa cây cối xanh tươi. Năm 1962, Quần thể di tích đền Sóc được xếp hạng Di tích lịch sử văn hóa Quốc gia. Đến ngày 31/12/2014, Thủ tướng Chính phủ đã có quyết định công nhận Quần thể di tích đền Sóc là Di tích Quốc gia đặc biệt.
Đền Trình là nơi để thờ tự Sơn thần. Bức tượng sơn thần bằng đồng nặng 7 tấn đang ngồi, hai tay đặt ở đầu gối, nét mặt uy nghi, oai vệ ngự trong đền. Ngoài cửa Đền Trình là một gốc đa cổ thụ bên hồ nước xanh biếc, dưới gốc đa là tượng những linh vật đang ngồi chầu về phía đền.
Chùa Đại Bi là ngôi chùa nhỏ với lối kiến trúc độc đáo. Những khung cửa được phủ sơn đỏ, mái vòm uống cong hai đầu rồi vút lên đẹp mắt, những hàng ngói đỏ phủ rêu cổ kính… Bên trong ngôi chùa là những hoành phi, câu đối được sơn son thếp vàng lộng lẫy và uy nghiêm.
Đền Mẫu là nơi thờ mẹ của Thánh Gióng với dòng chữ “Phù Đổng danh truyền Thiên Thượng Mẫu” trước cửa đền. Phía trong đền có tượng Mẫu với nét mặt hiền từ, khoan dung sơn son thiếp vàng; bên ngoài có giếng Mẫu với màu nước quanh năm xanh ngắt.
Đền Thượng là ngôi đền cuối cùng trong quần thể 4 công trình nằm dưới chân núi Vệ Linh. Đền có hai tầng mái uốn cong, chạm trổ hình rồng. Nơi đây thờ Đức Thánh Gióng gồm nhà đại bái với nhiều câu đối, lọng vàng, lọng tía, đôi hạc và hậu cung thờ tượng Thánh gióng bằng gỗ trầm hương, khoác áo bào đỏ, khuôn mặt phương phi. Bên cạnh đó, còn có 6 vị công thần đã giúp ông đánh giặc. Trước cửa đền có một đôi ngựa gỗ, tượng trưng cho ngựa sắt mà Thánh Gióng đã cưỡi khi đánh đuổi quân thù.
Chùa Non Nước là ngôi chùa vào hàng cổ nhất Việt Nam, có bề dày trên 1.000 năm lịch sử. Đền Sóc – nơi có tượng Phật Tổ đúc bằng đồng cao 6,5m, nặng 30 tấn, là pho tượng đại Phật liền khối lớn nhất Đông Nam Á…
Tọa lạc trên đỉnh núi Đá Chồng với kích thước khổng lồ: Chiều cao 11,07m, độ vươn ra 16m, nặng 85 tấn, tượng đài Thánh Gióng nhìn từ dưới chân núi Vệ Linh sừng sững và hiên ngang.
Bên cạnh đó, các bia đá trong khu di tích cũng mang giá trị văn hóa – lịch sử lớn. Các bia đã được xây dựng bằng đá phiến, phần thân nhà vững chãi gắn liền với đỉnh hình chóp nón, cung cấp nhiều thông tin về Thánh Gióng và phong tục tập quán, địa phương qua các thời kỳ. Theo người dân nơi đây, những bia đá này đã tồn tại hàng trăm năm.
Mới đây, Học viện Phật giáo Việt Nam đã được xây dựng trong khu vực di tích. Đây là một khu vực lớn với quảng trường, tượng đài, giảng đường, thư viện, bảo tàng, câu lạc bộ, ký túc xá, sân vận động… dành cho việc đào tạo Tăng – Ni trẻ ở bậc cao đẳng, đại học và sau đại học.
Đến với Đền Sóc, du khách sẽ cảm nhận được vẻ đẹp vừa cổ kính, thâm nghiêm, vừa thơ mộng, hữu tình của một vùng núi đồi bao la, thoáng đãng, bốn mùa cây cối xanh tươi.
